4 εβδομάδες σε Μοντεσσοριανό Σχολείο

Της Τούλας Πάντου

«Πόσο χρήσιμο είναι το σημερινό συμβατικό, αστικό σχολείο για την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών;

Πώς και πόσο μπορούν να συμβάλλουν σ’ αυτή την ανάπτυξη οι  εκπαιδευτικοί στις παρούσες καπιταλιστικές συνθήκες;

Είναι το σχολείο το κατάλληλο φυτώριο  για να ανθίσουν όλα τα παιδιά στο βαθμό των δυνατοτήτων του καθενός;

Τι ανθρώπους επιδιώκει και τι ανθρώπους παραδίνει στην κοινωνία   το Κράτος, μέσα από τη δημόσια δωρεάν εκπαίδευση και τα προγράμματά της;………»

Επιτακτικά, αμείλικτα και βασανιστικά ερωτήματα χωρίς ικανοποιητικές απαντήσεις.

Το σχολείο ποτέ του δεν ήταν ελκυστικό για ένα πολύ μεγάλο ποσοστό  μαθητών. Από την  πρώτη ημέρα του Σεπτέμβρη  τα παιδιά νοσταλγούν τις διακοπές. Τυχαίο…;

Κάθε φορά, που επιχειρήθηκε  να πραγματοποιηθούν «ρηξικέλευθες» τομές στην Ελλάδα, και στις άλλες χώρες του δυτικού καπιταλιστικού κόσμου, στο όνομα δήθεν του εκδημοκρατισμού, του εκσυγχρονισμού,  το σχολείο έβγαινε όλο και  πιο αυταρχικό;

Ως προς τις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών.

Ως προς τις ανθρώπινες σχέσεις  και συμπεριφορές.

Mε την επιβολή ακατάλληλων, όπως αποδεικνύεται στην πράξη, προγραμμάτων σπουδών, παιδαγωγικών μεθόδων, αψυχολόγητης γραφειοκρατίας.

Οι επιτροπές «σοφών», «ειδημόνων», οι ιθύνοντες κυβερνητικοί παράγοντες, Υπουργοί, Υφυπουργοί, Γραμματείς και …, αβασάνιστα, υιοθετούσαν κάθε φορά προγράμματα άλλων χωρών, από άλλους καιρούς, από άλλους άσχετους με την εκπαίδευση οργανισμούς (π.χ. ΟΟΣΑ) και με άλλους ξένους προς τις ανάγκες των παιδιών στόχους. Γενικά ο σχεδιασμός  των προγραμμάτων σπουδών, της σχολικής ζωής, της εκπαιδευτικής πραγματικότητας μόνο με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού δε γινόταν  και δε γίνεται.

… αν το Σχολείο θέλει να μείνει μακριά από τη Ζωή, τώρα η ίδια η Ζωή πλησιάζει το παιδί και του λέει: «Κοίτα πόσο ωραία, πόσο ενδιαφέρουσα, πόσο ευχάριστη είμαι»!

… Το κακό είναι που ή Ζωή προσφέρει όλα αυτά τα πολύτιμα δώρα ακατάστατα και κομματιαστά, χωρίς τάξη, χωρίς σύστημα, χωρίς την εμβάθυνση, που χαρίζει η προσωπική δουλειά, που αυτή μόνο δημιουργεί και ανοίγει ορίζοντες για νέες και αδιάκοπες πάντα προόδους.…

Αυτή έπρεπε να είναι η αποστολή του Σχολείου. Το Σχολείο θα έπρεπε μ’ ένα επιτελείο πραγματικών επιστημόνων δασκάλων να συγκινεί πιο πολύ απ’ τη Ζωή, έτσι που ολόκληρο το πολύτιμο ενδιαφέρον των παιδιών να μεταφερόταν εκεί και όχι έξω απ’ αυτό.1

Η επίσημη εκπαιδευτική φιλοσοφία του Κράτους  αδιαφορεί για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού, για τις τάσεις του, για την ατομικότητα και την ελεύθερη σκέψη του. Επιδιώκει, την προσαρμογή του  στο περιβάλλον, στην κοινωνία, μέσω της υποταγής του παιδιού σε επιδιώξεις διαφορετικές από εκείνες, που ανταποκρίνονται στις δικές του ανάγκες.

Το σχολείο, όπως το επιβάλλει  το αστικό κράτος δεν μορφώνει ουσιαστικά, δεν  παιδαγωγεί.

Το επίσημο αστικό σχολείο των Αγορών : Ι σ ο π ε δ ώ ν ε ι.   Δ α μ ά ζ ε ι.

«…το σύστημα εισαγωγικών εξετάσεων στην Ανώτατη Εκπαίδευση που έχουμε εφαρμόσει μέχρι σήμερα έχει αποβεί καταστρεπτικό για την έννοια της αληθινής παιδείας ως διάπλαση πνεύματος, ψυχής και προσωπικότητας για τους νέους της χώρας μας. Επιτρέψαμε σε ένα αντιπαιδαγωγικό σύστημα παραπαιδείας να αντικαταστήσει την αγάπη για τη μάθηση, την προσήλωση στην πνευματική πρόοδο, την καλλιέργεια κριτικής ικανότητας και την ελεύθερη ανάπτυξη ταλέντων, με μια επί πληρωμή εξάσκηση μηρυκασμού τύπων, οδηγιών και αποθήκευσης πληροφορίας, απαλλαγμένων από κάθε ουσία και περιεχόμενο, αφού την επομένη των εξετάσεων πρόκειται όλα να λησμονηθούν. « ²

Η παρουσία και η συμβολή των προοδευτικών, ανοιχτόμυαλων, υπεύθυνων εκπαιδευτικών, προσανατολισμένων στην κληρονομιά των μεγάλων παιδαγωγών, αμβλύνει τις επιπτώσεις της στρεβλής εκπαιδευτικής πραγματικότητας, προς όφελος των παιδιών.

Όμως όσο καλή και αν είναι η προαίρεση  και προσπάθεια των εκπαιδευτικών δεν είναι αρκετή για να εξαλείψει  εντελώς τη συσσωρευμένη σκουριά του παρελθόντος, τον τρόπο που μεγαλώσαμε όλοι, τον τρόπο που διδαχτήκαμε οι ίδιοι και την ασφυκτική πραγματικότητα που μας επιβάλλεται. Ο αυταρχισμός και η ασφυκτική πίεση της Δημόσιας Διοίκησης, των συνθηκών εργασίας των εκπαιδευτικών, των εργασιακών σχέσεων, των προγραμμάτων σπουδών, αγγίζουν τα όρια της ψυχικής συντριβής.

Τελικά η συμβολή των εκπαιδευτικών μοιάζει  με μια όαση δροσιάς στο άνυδρο τοπίο του αστικού σχολείου. Και οι σχέσεις τους  με τους μαθητές μόνη τους ανακούφιση, ικανοποίηση και ανταμοιβή για όσα υφίστανται. Οι εκπαιδευτικοί, από την πρώτη μέρα της συνταξιοδότησής τους, ρίχνουν στην πλειοψηφία τους μαύρη πέτρα πίσω τους. Σύμπτωση…;

Από το Διαφωτισμό και μετά έχουν γίνει πολλές σοβαρές μελέτες και επισταμένες έρευνες, για να αποδοθεί στο παιδί και προς όφελός του, η ισότιμη θέση του  στην κοινωνία. Με αποτέλεσμα εμείς σήμερα, παραφράζοντας λίγο τον Νεύτωνα,  να «πατούμε στους ώμους γιγάντων» παιδαγωγών, που διαμόρφωσαν σε ένα μεγάλο βαθμό και την αντίληψη και την φιλοσοφία των σημερινών εκπαιδευτικών για την αγωγή, την εκπαίδευση, την παιδεία, σε προοδευτική κατεύθυνση, τέτοια που να στοχεύει στην ωφέλεια  του παιδιού,  στην ικανοποίηση των αναγκών του και στην ελευθερία του.

Έχουν προταθεί και εφαρμόζονται σε παγκόσμια κλίμακα προγράμματα «εναλλακτικής εκπαίδευσης». Κάποια από αυτά  προσεγγίζουν με μεγάλη επιτυχία το στόχο της ικανοποίησης των πραγματικών αναγκών του παιδιού ( Μαρία Μοντεσσόρι, Σελεστέν Φρενέ, Πάουλο Φρέιρε). Στα «κατάλληλα» χέρια όμως οποιοδήποτε σύστημα μπορεί να αξιοποιηθεί ως και αρνητικά. Έτσι συστήματα, καλών πιθανόν προθέσεων, έδωσαν λαβή για αυταρχική, συντηρητική ή και ολοκληρωτικών κατευθύνσεων  αγωγή και εκπαίδευση.³

Όμως τα εναλλακτικά αυτά σχολεία, πολύ επιτυχημένα, για τα παιδιά που φοιτούν σ’ αυτά, δεν αποτελούν παρά μια νησίδα, μια μικρή ατόλη στη μέση του αφιλόξενου ωκεανού της κρατικής παιδείας. Δεν είναι δημόσια, δεν παρέχουν δωρεάν παιδεία και επομένως σε αυτά μπορούν να φοιτήσουν μόνο τα παιδιά, που οι γονείς τους μπορούν να πληρώσουν. Επιπλέον η φιλοσοφία τους διατρέχει τον κίνδυνο να «ευνουχιστεί»:

• Από την πίεση της μη εξοικειωμένης, σε διαφορετικά συστήματα, κοινωνίας, δηλαδή τους γονείς  ή/και τον κοινωνικό  περίγυρο.
• Και πάνω απ’ όλα από την ασφυκτική παρουσία και πίεση του Κράτους και του επίσημου εκπαιδευτικού προγράμματος, που, σε αντάλλαγμα της ανοχής του για τη λειτουργία των «αιρετικών» προγραμμάτων «εναλλακτικής εκπαίδευσης», επιβάλλει τους όρους του.

Εκτός και αν οι ρηξικέλευθες ομάδες, που τα λειτουργούν, αντιστέκονται σθεναρά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε οποιαδήποτε προσπάθεια ή «επίθεση», για ενσωμάτωσή τους στην καθεστωτική εκπαίδευση.

Στην Ελλάδα η εναλλακτική εκπαίδευση γενικά  δεν βρήκε γόνιμο έδαφος, σε σχέση με το επίσημο κράτος. Η μοναδική απόπειρα να δημιουργηθεί Μοντεσσοριανό σχολείο στη Μαράσλειο, το 1936!!!, αν και επιτυχής για τάξεις προσχολικής ηλικίας, δεν τελεσφόρησε, ώστε να επεκταθεί και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση διότι το Υπουργείο Παιδείας  απεφάνθη: «θα επέλθει διάσπασης στην εκπαίδευση».

Πάμπολλα είναι τα μοντεσσοριανά σχολεία, που λειτουργούν ανά τον κόσμο. Με διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, με αποκλίσεις. Άλλα με  λιγότερο ή περισσότερο συντηρητική  άποψη για το παιδί και την  εκπαίδευση,  άλλα με προοδευτική αξιοποίηση της Μοντεσσοριανής θεωρίας , άλλα ακόμη  και ριζοσπαστικά.

Για να κρίνει κανείς ένα σύστημα  εκπαιδευτικό δεν αρκεί να διαβάσει γι’ αυτό ή να παρακολουθήσει κάποιες ενημερωτικές διαλέξεις. Χρειάζεται να το ζήσει από κοντά. Κι επειδή στην Ελλάδα μόνο Μοντεσσοριανό υπόδειγμα υπάρχει, μόνο αυτό μπορούμε να αναλύσουμε και να κρίνουμε. Και πάνω απ’ όλα την αξιολόγησή του να την αναζητήσουμε, στα παιδιά και τους γονείς.

Όσοι εκπαιδευτικοί, έχουν παρακολουθήσει, κυρίως στο εξωτερικό,  σχολεία της «εναλλακτικής εκπαίδευσης» ⁴, όσοι ενήλικες έχουν φοιτήσει σε Μοντεσσοριανό σχολείο, όσοι γονείς εμπιστεύτηκαν τα παιδιά τους σε ένα τέτοιο σχολείο, έγιναν υπέρμαχοι του συγκεκριμένου  εκπαιδευτικού συστήματος. ⁵ Η εναλλακτική αυτή εκπαίδευση όμως, μην ξεχνάμε, δυστυχώς δεν είναι κρατική.

Ας δούμε πρώτα ποια είναι η φιλοσοφία και η θεωρία της Μαρίας Μοντεσσόρι, σχετικά με την αγωγή και την εκπαίδευση των παιδιών. 

Τα παιδιά είναι ανθρώπινα όντα στα οποία οφείλεται σεβασμός, ανώτερος από εμάς λόγω της αθωότητάς τους και των ευρύτερων πιθανοτήτων του μέλλοντός τους ⁶

…Εάν θεωρήσουμε το παιδί ακρογωνιαίο λίθο της εκπαίδευσης, και αν η καθοδήγηση έγκειται στην επιλογή που κάνει το παιδί, παρά στην λογική του δασκάλου, εισάγονται κατ’ ανάγκην εξαιρετικού είδους νέες αρχές στην εκπαίδευση.⁷

Το  τρίπτυχο που αποτελεί την ουσία του Μοντεσσοριανού συστήματος αγωγής και εκπαίδευσης είναι:

• Ανεξαρτησία,
• Ελευθερία με όρια και
• Σεβασμός για την φυσική ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού («Ψυχική υγεία του παιδιού πάνω απ’όλα»)^7α

Το σύστημα Μοντεσσόρι, ενσωμάτωσε, με δημιουργικό τρόπο, ιδέες, πρακτικές και γενικότερες αντιλήψεις προγενέστερων και σύγχρονών του παιδαγωγών, τις εμπλούτισε με στοιχεία από επισταμένες επιστημονικές έρευνες και παρατηρήσεις της Μαρίας Μοντεσσόρι, πάνω στη λειτουργία του εγκεφάλου, στη ψυχοσύνθεση, στα ενδιαφέροντα, στις τάσεις, που εμφανίζουν τα παιδιά  από τη γέννησή τους, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και τις περιόδους ευαισθησίας τους, κατά τις οποίες απορροφούν σαν σφουγγάρια ορισμένες πλευρές του περιβάλλοντος.

Τα παρακάτω συμπυκνώνουν  ένα σημαντικό  μέρος της αντίληψης, σχετικά με την φιλοσοφία και την πρακτική της παιδαγωγικής επιστήμης, στο Μοντεσσοριανό σύστημα. ⁹ 

«Το παιδί έχει τρία πολύτιμα χαρακτηριστικά…», σημαντικά για την υιοθέτηση συγκεκριμένου τρόπου εργασίας στο σχολείο.

• «… είναι ένα ον δραστήριο (έχει ανάγκη από κίνηση), εργατικό (με την έννοια ότι έχει ένα ποσό ενέργειας που πρέπει να ξοδέψει). … Ο τρόπος, που μεγαλώνει το παιδί, εκδηλώνει και πρέπει να καλλιεργεί την εργατικότητά του. …Αν το παραδοσιακό σχολείο απέτυχε το οφείλει κατά μέγα μέρος στην υποχρέωση της ακινησίας. …Το παιδί, στο δρόμο προς την εξέλιξή του, έχει ανάγκη από την κίνηση, που το φέρνει σ’ επαφή με τα διάφορα στοιχεία του περιβάλλοντος.  … Η κίνηση είναι ο ουσιαστικός παράγοντας για τη δημιουργία της διανόησης, που τρέφεται και εξελίσσεται χάρη στην επαφή της με την πραγματικότητα…»
• «…είναι ένα ον πνευματικό… για να μπορεί να είναι στ’ αλήθεια ευτυχισμένο, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να τρέφει και το πνεύμα του με ανώτερες δραστηριότητες … Για να είναι στ’ αλήθεια ευτυχισμένο ένα παιδί, πρέπει όλα του τ’ ανθρώπινα στοιχεία, η κοινωνικότητα, η εργατικότητα και η πνευματικότητα, να έχουν την ευκαιρία να εκδηλώνονται, να ασκούνται καθημερινά, σ’ ένα ήρεμο και πλούσιο σε ερεθίσματα ενεργητικότητας περιβάλλον, όπου ξέρει πως η παρουσία του είναι αγαπητή, όπου αισθά­νεται προστασία και ασφάλεια, μέσα σε μια μικρή κοινωνία, όπου λεί­πει ο φόβος και το άγχος.»
• «…είναι ένα ον κοινωνικό… Ο τρόπος που μεγα­λώνει το παιδί πρέπει να καλλιεργεί και να αναπτύσσει την κοινωνικότητά του. Αν την αμβλύνει και την καταστρέφει, το παιδί οδηγείται στην ανωμαλία. Η κοινωνικότητα παίζει ένα πολύ μεγάλο ρόλο στην ομαλή μορφή εργα­σίας από το παιδί. Κοινωνικότητα δεν δημιουργεί το παιδί μόνο παίζον­τας μαζί με άλλα, τρέχοντας, φωνάζοντας, σκαρφαλώνοντας στους κήπους, στις αυλές, στους δρόμους. Κοινωνικότητα αποκτά το παιδί με την ομαλή συμβίωση, τη συνεργασία, την εφαρμογή κοινωνικών νόμων, με την παρακολούθηση της εργασίας των άλλων, με την αναμονή να τελειώσει κάποιος άλλος μια εργασία που επιθυμεί ο ίδιος, με τη βοήθεια σ’ έναν άλλο που δεν καταφέρνει να βρει ή να εκτελέσει κάτι, με το ομαδικό και ωραίο τραγούδι, με το ομαδικό ωραίο παιχνίδι, με την καθημερινή καλή συμπεριφορά προς τους άλλους και των άλλων προς εσένα, με το κοινό φαγητό στο τραπέζι, με το πλύσιμο των πιάτων και το γενικό νοικοκυριό όταν έρχεται η σειρά σου, το σκούπισμα, το ξεσκόνισμα των επίπλων που χρησιμοποιούν όλοι, με την καθημερινή συνάντηση και συμβίωση της μικρής αυτής κοινωνίας, που γίνεται κάθε μέρα πιο επιθυμητή, πιο αγαπητή. …»    ¹⁰

Οι τάσεις, τα χαρακτηριστικά του παιδιού  καθώς και η εξελικτική του πορεία, μικρογραφία, κατ’ αναλογία,  της διαχρονικής εξελικτικής πορείας του ανθρώπινου είδους  ιστορικά, είναι οι λέξεις κλειδιά για να ανοίξουμε το μεγάλο κεφάλαιο  «… της αναμόρφωσης της εργασίας στο σχολείο.» και του περιεχομένου σπουδών της Εκπαίδευσης, σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων και όχι των «Αγορών».

Οι ανθρώπινες τάσεις είναι κληρονομικές ικανότητες, που βοηθούν στην κάλυψη  των ανθρώπινων αναγκών. Είναι οι παράγοντες που βοηθούν το παιδί να αποκτήσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ειδικότερα τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού, της κουλτούρας του και δίνουν έναν οδηγό για την εργασία στην τάξη.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη λίστα των τάσεων, μόνο ενδεικτικές: Τάσεις για επιβίωση, Πνευματικές τάσεις, Προσαρμοστικές τάσεις… Σύμφωνα με τον Μάριο Μοντεσσόρι ¹¹   οι τάσεις έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Είναι παρούσες κατά την γέννηση κάθε παιδιού
• Δεν εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου
• Απευθύνονται σε συμπεριφορές και ενέργειες της ψυχικής φύσης σε αντιδιαστολή προς τη βιολογική φύση.

Οι τάσεις στο πρώτο στάδιο ανάπτυξης (0-6ετών) ενισχύουν τις περιόδους ειδικής ευαισθησίας, που εμφανίζονται στο παιδί:

• στη γλώσσα, (0-6 ετών)
• στην τάξη/ σειρά , (0-4,5)
• στην κίνηση και
• στην εκλέπτυνση των αισθήσεων. (0-4,5)

Οι ειδικές ευαισθησίες είναι ειδικά κίνητρα για ορισμένες κατακτήσεις από το περιβάλλον, που βάζουν σε ενέργεια  όλες τις ψυχικές δυνάμεις στο στάδιο της παιδικής ηλικίας. … Είναι δηλαδή οδηγά ένστικτα που βοηθούν στην ανάπτυξη των όντων…..¹²

Αν κάποιος μπορεί να ανακαλύψει και τις τάσεις και τις ευαίσθητες περιόδους του παιδιού, τότε αυτός έχει μια ασφαλή και μόνιμη βάση για να στηρίξει μια εκπαίδευση που να επιτυγχάνει το βέλτιστο δυναμικό ¹³

Έχοντας υπ’ όψιν μας τις τάσεις που περιγράφουν το τι είναι και πώς λειτουργεί ένα ανθρώπινο πλάσμα μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να προσαρμοστεί σε μια νέα κατάσταση. Αν αρνηθούμε κάποια από αυτές, αυτό είναι εναντίον της φυσικής προδιάθεσης  και δημιουργείται χάος.

Τα χαρακτηριστικά είναι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους φανερώνονται οι ανθρώπινες τάσεις. Στο δεύτερο στάδιο ανάπτυξης (6-12 ετών) έχουμε σημαντικές αλλαγές  στα σωματικά, στα πνευματικά και τα ψυχικά χαρακτηριστικά του  παιδιού γύρω στα 7 χρόνια :

• Αύξηση σημαντική της φυσικής ρώμης
• Απομάκρυνση από το «οικογενειακό» περιβάλλον. (περιλαμβάνει και πρόσωπα αναφοράς του οικείου περιβάλλοντος, που λειτουργούσαν, μέχρι πρότινος ως απόλυτα, αδιαμφισβήτητα πρότυπα, άρα και τους δασκάλους, παππούδες, κλπ.)
• Αναπτύσσεται το ένστικτο της ομάδας και διδάσκεται πώς να αλληλεπιδράει κοινωνικά.
• Αναπτύσσεται ηθική και δικαιοσύνη, αρχίζει να ξεχωρίζει τι είναι καλό και τι είναι κακό.
• Αναπτύσσονται: η  διανόηση/ευφυΐα, η  αφαιρετική ικανότητα,   η φαντασία, η αίσθηση υπευθυνότητας, η  λατρεία του ήρωα/ ειδώλου
• Το παιδί θέλει με ενθουσιασμό όχι μόνο να επεκτείνει την καινούργια γνώση αλλά να τη φτάσει και πέρα από τις δυνάμεις του.

Όταν ο εκπαιδευτικός αναγνωρίζει αυτές τις αλλαγές έχει τη δυνατότητα να κατευθύνει το παιδί στον κατάλληλο  τρόπο αναζήτησης της γνώσης.

… Κάθε ανθρώπινο ον γεννιέται έχοντας «εν δυνάμει» τις μελλοντικές ικανότητές του. Το παιδί ωθούμενο από τις δικές του εσωτερικές δυνάμεις έχει ανάγκη να γνωρίσει ό,τι το περιβάλλει, αποκτώντας έτσι εμπειρίες που θα το οδηγήσουν στην ομαλή εξέλιξή του. Χρειάζεται λοιπόν, ένα περιβάλλον που θα το βοηθήσει να ασκήσει και να αναπτύξει όλες αυτές τις «εν δυνάμει» ικανότητες, να κατακτήσει την ανεξαρτησία του αλλά και τη συνεργασία με τα άλλα άτομα. Θεμελιώδης όρος του Μοντεσσοριανού συστήματος είναι η δημιουργία αυτού ακριβώς του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο το παιδί θα μπορεί να εργάζεται με συγκέντρωση και υλικό (δουλειές) που ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον για όση ώρα αυτό παραμένει «ενεργό» νιώθοντας έτσι τη χαρά της δημιουργίας ¹⁴

                                            Το  Μοντεσσοριανό σχολείο

«Ο πρωταρχικός στόχος της μοντεσσοριανής εκπαίδευσης είναι να προετοιμάσει ολόκληρο το παιδί να φτάσει στο φουλ της δυναμικότητας του σε όλες τις περιοχές της ζωής του». ¹⁵   

Το Μοντεσσοριανό σύστημα, καθαρά παιδοκεντρικό σύστημα, σε αντίθεση με το δασκαλοκεντρικό που υπάρχει, επιδιώκει την ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Διευκολύνει την ένταξή και προσαρμογή του  στον κόσμο των ενηλίκων σαν ισότιμο, ώριμο άτομο, ελεύθερο, με  κριτικό πνεύμα για κάθε τι που αντιμετωπίζει,  όχι υποταγμένο σώνει και καλά σε μια, ερήμην του, δοσμένη πραγματικότητα. Βοηθάει το παιδί  να γίνει ικανό, αν δεν του ταιριάζει αυτή η πραγματικότητα, να την υπερβεί συλλογικά, να επιχειρήσει συλλογικά να την ανατρέψει, από τα πιο μικρά καθημερινά ζητήματα  μέχρι και τα πιο σημαντικά και καθολικής σημασίας για τη ζωή του θέματα.

Πώς πετυχαίνεται αυτό στην πράξη; Ποια η εκπαιδευτική πραγματικότητα στις «τάξεις» ενός γνήσιου Μοντεσσοριανού σχολείου, που ακολουθεί τις αρχές Μοντεσσόρι προσαρμοσμένες δημιουργικά στη σύγχρονη πραγματικότητα;

«Η προσωπικότητα του παιδιού δεν μπορεί να αναπτυχθεί ομαλά παρά μόνο με την προσωπική του εργασία, που έρχεται σαν αποτέλεσμα της δικής του βούλησης και της δικής του σκέψης.»  ¹⁶ (Να μην ξεχνάμε ότι η εργασία μετέτρεψε τον άνθρωπο σε έλλογο ον σ.σ)

Εκείνο που μας ενδιαφέρει δεν είναι η μετάδοση, κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, γνώσεων αλλά να μάθουμε στο παιδί ένα σύστημα εργασίας, μια ακριβή μέθοδο παρατήρησης ¹⁷  «

Τα τμήματα ενός μοντεσσοριανού σχολείου  είναι μικτών ηλικιών,  επειδή έχει διαπιστωθεί ότι τέλεια κοινωνικά περιβάλλοντα για το παιδί είναι τα παιδιά με ηλικιακή διαφορά ενός ή δύο ετών :

Ο διαχωρισμός στα μοντεσσοριανά σχολεία ανά τον κόσμο είναι:

3-6 (για το ευρύτερο Νηπ.),

6-12 (μονοθέσιο δημοτικό)

ή 6-9 (lower elementary), 9-12 (upper elementary) για αναπτυξιακούς λόγους

Στην Ελλάδα:

• Από 2,5 – 3 ετών μέχρι 4 – 5 βρεφονηπιακό τμήμα και προνήπια,  οπότε σχηματίζονται τάξεις μεικτών ηλικιών, διαφοράς  3 ετών .
• 5 έως 6 – Νηπιαγωγείο ξεχωρισμένο ως προπαρασκευαστική τάξη για οποιοδήποτε Δημοτικό (σύμφωνα με τις απαιτήσεις του επίσημου προγράμματος.
• και Δημοτικό ανά δύο τάξεις γιατί ως προς την ύλη π.χ. η Β’ είναι επανάληψη της Α’    κ.ο.κ.
• Α΄-Β΄ δημοτικού,
• Γ΄-Δ΄ δημοτικού και
• Ε΄-ΣΤ δημοτικού.

Η ύπαρξη μικτών ηλικιακά τμημάτων, πέρα από την ανταλλαγή ενεργητικότητας,  διαφορετικής ωριμότητας , «πείρας», διαφορετικής ανάπτυξης  και ικανοτήτων, από ηλικία σε ηλικία και παιδί σε παιδί, βοηθάει και στην ύπαρξη ποικιλίας  στην σχολική εργασία, και αποφεύγεται η πλήρης «ομοιομορφία», που είναι κουραστική και ξένη προς τη φύση του παιδιού.

«Το παιδί ούτε αγαπάει ούτε επιθυμεί  να κάνει διαρκώς την ίδια δουλειά. …. Το παιδί αγαπάει την ποικιλία στη δουλειά… Το παιδί δεν αγαπάει καθόλου την ειδίκευση.» ¹⁸

Μπαίνοντας  στα τμήματα του σχολείου διαπιστώνουμε ένα φιλόξενο περιβάλλον, μεγάλες αίθουσες φωτεινές, ξύλινα πατώματα (στα δημόσια σχολεία ξεπαγιάζουν τα πόδια πάνω στο κρύο και αφιλόξενο μωσαϊκό), παντού τα υλικά είναι φυσικά,  όχι από πολυτέλεια αλλά από πεποίθηση ότι η επαφή του παιδιού με τα φυσικά  υλικά παίζει μεγάλο ρόλο. Τραπέζια και καρέκλες, προσαρμοσμένες σε κάθε τμήμα στις διαστάσεις των παιδιών στη συγκεκριμένη ηλικία. Και μικρά γκρουπ μαθητών, που εργάζονται κατά βάση ατομικά και κατά δεύτερο λόγο και συλλογικά, ανταλλάσσοντας εμπειρίες και απόψεις. Είκοσι έως είκοσι πέντε μαθητές 2 ή 3 ηλικιών στο τμήμα. 1 βασικός δάσκαλος, 1 βοηθός και 1 ειδικός παιδαγωγός ή ψυχολόγος για παράλληλη στήριξη, όπου χρειάζεται. Τέτοιες συνθήκες εξασφαλίζουν ότι  η εκπαίδευση μπορεί να γίνει  εξατομικευμένη και ότι το κάθε παιδί θα τραβήξει, μέσα στην ομάδα, το δικό του δρόμο, ανάλογα με τις δυνατότητες και τους ρυθμούς του.

Λιτή και απέριττη διακόσμηση, τόση όση χρειάζεται για να ομορφαίνει το περιβάλλον. Και αναρτημένες εργασίες των παιδιών. Φυτά, που τα παιδιά φροντίζουν μόνα τους. Γύρω-γύρω στους τοίχους κάθε είδους ξύλινα ράφια και ντουλάπια, με τακτικά ταξινομημένο και πλούσιο εποπτικό υλικό επινόησης της Μαρίας Μοντεσσόρι ^18α. Όλα σε άμεση πρόσβαση για το παιδί.

Σε κάθε αίθουσα υπάρχει χώρος για ένα μίνι «κουζινάκι», προσαρμοσμένο και αυτό στις διαστάσεις των παιδιών. Και όλος ο εξοπλισμός ενός σπιτικού νοικοκυριού, ο απαραίτητος για την εξάσκηση στις καθημερινές δουλειές του σπιτιού. Τουαλέτες σε κάθε αίθουσα.

Έξω από τις αίθουσες, στο άμεσα προσβάσιμο «βεστιάριο»,  τα παιδιά μαθαίνουν να τακτοποιούν τα προσωπικά τους είδη. Και στα μίνι καναπεδάκια  καταφεύγουν όταν θέλουν να μιλήσουν δυο-δυο χωρίς να ενοχλούν την τάξη, που εργάζεται.  Τιμωρίες και αποβολές από την τάξη δεν υπάρχουν στο λεξιλόγιο και την πρακτική των εκπαιδευτικών. Οι  συνέπειες όμως  των πράξεων, είναι εκεί, παρούσες, όχι σαν τιμωρία  αλλά  σαν διαπαιδαγώγηση.

Παρακολουθώντας το «μάθημα» σε μια αίθουσα ενός μοντεσσοριανού σχολείου εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η ελευθερία του παιδιού, πλαισιωμένη από αντικειμενικά όρια, που βάζουν οι ίδιες οι ανάγκες του για μάθηση. Μέσα στα πλαίσια αυτής της οριοθετημένης ελευθερίας, οδηγείται να συνειδητοποιήσει ότι η κατάκτηση της γνώσης είναι δική του υπόθεση, δική του ευθύνη και ότι πρέπει να την χειριστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, για δικό του όφελος.  Το παιδί κινείται ελεύθερα στο χώρο της αίθουσας σύμφωνα με την ανάγκη του για κίνηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ασυδοσία ή άναρχη συμπεριφορά, διότι οι κανόνες υπάρχουν, μόνο που δεν επιβάλλονται. Οι κανόνες είναι εκεί,  συνειδητοποιούνται όμως  μέσα από όλη την οργανωμένη  πρακτική και τον στοχευμένο προγραμματισμό.

Σε ένα τέτοιο κλίμα  οι τάσεις, που έχει το κάθε παιδί, εγγενείς στην ύπαρξη του, το οδηγούν στο δρόμο του προς την κατάκτηση της γνώσης,  με τη βοήθεια:

• του κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού,
• του εκπαιδευτικού, που ανιχνεύει και ανακαλύπτει αυτές τις τάσεις και τις περιόδους ευαισθησίας του παιδιού,
• της προγραμματισμένης και οργανωμένης εργασίας, που μόνο του θα επιλέγει πώς και πότε θα την κάνει.

Το ήρεμο χωρίς ίχνος άγχους περιβάλλον, που δημιουργούν οι παιδαγωγοί, μαζί με την ικανοποίηση από τη συνεχή εξερεύνηση και ελεύθερη επιλογή των γνωστικών αντικειμένων, δημιουργούν κλίμα «υποβόσκουσας» ευφορίας, που βοηθάει τα παιδιά να συγκεντρώνονται. και μέσα στο πρώτο τρίωρο της σχολικής ημέρας  οι εργασίες, που εκτελούνται είναι εντυπωσιακές και σε όγκο και σε ποιότητα.

«Η πρώτη αρχή για την ανάπτυξη του παιδιού είναι η προσοχή. Το παιδί που συγκεντρώνεται είναι υπέρμετρα χαρούμενο». ¹⁹   

Οι παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών δεν έχουν «κατασταλτικό» χαρακτήρα. Στοχεύουν στην κινητοποίηση της αυτοπειθαρχίας  και της αίσθησης ευθύνης των μαθητών για την αρμονική τους συνύπαρξη στην «ομάδα» και τη μόρφωσή τους.

Τα παιδιά δεν καταστρέφουν, αντίθετα μαθαίνουν να σέβονται και να προστατεύουν το εποπτικό υλικό τους. Δεν βωμολοχούν, δεν προκαλούν καυγάδες δεν ανταλλάσσουν κατηγορίες, δε σηκώνουν χέρι να χτυπήσουν, δεν παρενοχλούν, ούτε ενοχλούν τους άλλους, με μία ήπια  ευγένεια, που καλλιεργείται χάριν ακριβώς στον στοχευμένο προγραμματισμό. Οι όποιες αντιθέσεις και διαφορές γίνεται προσπάθεια να επιλύονται φιλικά και πολιτισμένα.

«Η ικανοποίηση των εσωτερικών αναγκών του παιδιού οδηγεί στην εσωτερική πειθαρχία, που κανείς δεν μπορεί να δημιουργήσει με την εξωτερική επιβολή, Έτσι αποδεικνύεται πως η ελευθερία και η πειθαρχία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος» ²⁰      

Στο μοντεσσοριανό σχολείο δε δημιουργούνται ανταγωνισμοί. Αντίθετα ένα πνεύμα σύμπνοιας και  συνεργασίας υπάρχει διάχυτο, παρ όλες τις πιθανές επί μέρους αντιθέσεις. Διότι το κυνήγι του βαθμού, της διάκρισης, της πρωτιάς, του πρωταθλητισμού, του διαγωνισμού που κάποιους τους αποκλείει, δεν έχει θέση στη σχολική τους ζωή.

Ας αναλογιστούμε στον αντίποδα τις επιπτώσεις της ύπαρξης βαθμών, στο συμβατικό σχολείο,  το κυνήγι της πρωτιάς, τον «πρωταθλητισμό», τις επιπτώσεις  των διακρίσεων, της χαμένης λόγω  μαθητικής «ανεπάρκειας» χρονιάς, τις αιτίες που δημιουργούν τους «σπασίκλες» και συχνά ημιμαθείς . Ας αναλογιστούμε αν και πόσο ευτυχισμένα κάνει τα παιδιά μας αυτό το άγχος της διάκρισης και της καταξίωσης, που προσμένουν οι μαθητές από το βαθμό τους και από την επιτυχία τους στις πανελλαδικές εξετάσεις. Ας αναλογιστούμε πόσο ανταγωνιστικούς ανθρώπους βγάζει όλη αυτή η κατάσταση,  και ουσιαστικά  πόσο μαζί και μόνους μέσα στην πληθώρα των πληροφοριών και μηνυμάτων μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, εριστικής, επιθετικής, εξοντωτικής, ανελέητης, που προβάλλει και απαιτεί το ακατόρθωτο, ανεβάζοντας όλο και πιο ψηλά τον πήχυ.

Αντίθετα  σ’ αυτό το εναλλακτικό  σχολείο δίνεται η δυνατότητα  στους μαθητές να:

«αναζητούν τη γνώση επειδή η γνώση είναι πρόβλημα εσωτερικής ικανοποίησης , επειδή βοηθάει στην εξέλιξη τους »  ²¹  και όχι για να επικρατήσουν.

Το εκπαιδευτικό υλικό, απλό αλλά εκπληκτικής επινόησης στοχεύει, ξεκινώντας από τις μικρές ηλικίες στην αισθητηριακή εκπαίδευση των παιδιών. Κινητοποίηση των αισθήσεων με τα κατάλληλα υλικά, που τα παιδιά βρίσκουν μόνα τους στα ράφια, περιφερόμενα όταν το επιθυμούν, χωρίς φανερά προκαθορισμένο πρόγραμμα, αλλά με στοχευμένο γενικότερο προγραμματισμό.

«Στη διαμόρφωση του μοντεσσοριανού σχολείου η αγωγή των αισθήσεων έχει σημαντική θέση». ²²

«Ασκήσεις» για την αφή, την ακοή, την όραση, τη γεύση την οσμή, ακριβώς επειδή σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά παρουσιάζουν ευαισθητοποίηση στην εκλέπτυνση των αισθήσεων. Μεταγγίσεις υλικών από δοχείο σε δοχείο. Και όλα γίνονται  σε συνδυασμό με την τάση των παιδιών σε αυτές τις ηλικίες για σειρά και τάξη.  Με  έναν  αριστοτεχνικό τρόπο, που δεν μπορείς να  παρομοιάσεις  τις ασχολίες τους ούτε με παιχνίδι ούτε με παραδοσιακό μάθημα.

Προφέρουμε τη γλώσσα μας καλά και μαθαίνουμε πώς να την αναπαράγουμε κατά την περίοδο ειδικής ευαισθησίας για τη γλώσσα. Άπαξ και μεγαλώσουμε δεν μπορούμε πια να πετύχουμε τέλεια προφορά σε μια άλλη γλώσσα, παρά την ευφυΐα μας, την εξάσκησή μας και την τέλεια κατανόηση της ξένης γλώσσας. ²³

Εξάσκηση σε μικρές καθημερινές ασχολίες με ειδικά διαμορφωμένα τελάρα. Κούμπωμα-ξεκούμπωμα κουμπιών, φερμουάρ, δέσιμο κορδονιών στα παπούτσια και ο,τιδήποτε άλλο χρειάζεται να μάθουν τα παιδιά να το κάνουν μόνα τους, για τη δική τους αυτοεξυπηρέτηση. Πλύσιμο πιάτων στους μικροσκοπικούς νεροχύτες. Εξάσκηση στην μετακίνηση επίπλων αθόρυβα και στην επανατοποθέτηση της καρέκλας τους στη θέση της, ώστε να μην ενοχλούνται οι άλλοι και να υπάρχει η τάξη, που σε αυτές τις ηλικίες είναι από τις κυρίαρχες τάσεις τους.

Μαθαίνουν να φροντίζουν για την καθαριότητα και την προσωπική υγιεινή, την εν γένει οργάνωση  όχι σαν μάθημα υποβαλλόμενο από το δάσκαλο αλλά από την καθημερινή τους πρακτική στο σχολείο, ακριβώς όπως θα έκαναν στο σπίτι αν οι γονείς τα άφηναν ελεύθερα να αντιγράφουν τις πράξεις των μεγάλων και να παίρνουν πρωτοβουλίες.

Το εκπληκτικό όμως  και ανεπανάληπτο στο σύστημα Μοντεσσόρι είναι η «διδασκαλία» των μαθηματικών, από τις νεαρότερες ακόμη ηλικίες,

Τα μαθηματικά είναι μάθημα,  που έχει  κατ’ εξοχήν αυξημένες απαιτήσεις για αφαιρετική ικανότητα. Με τον τρόπο, που παρουσιάζεται στο συμβατικό θεσμικό σχολείο, δημιουργούνται δυσκολίες  στα παιδιά, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται  μαθητές και εκπαιδευτικοί.

Ένα μάθημα, που εκ των πραγμάτων θα έπρεπε να ασκεί την κριτική σκέψη,  και να βοηθάει στην αναγκαιότητα της ανακάλυψης και διερεύνησης σχέσεων, συσχετισμών, συνδυασμών, στο συμβατικό σχολείο εισάγεται φορμαλιστικά, κατά κύριο λόγο με απομνημόνευση  ιδιοτήτων,  αλγορίθμων και αποστήθιση αποδείξεων θεωρημάτων και ασκήσεων. Αποδείξεων, που πολλά παιδιά, λόγω ακριβώς του λαθεμένου τρόπου προσέγγισης του μαθήματος,  δεν μπορούν να καταλάβουν, να «μάθουν» διαφορετικά,  και τελικά, στο βαθμό που μπορούν, τα απομνημονεύουν , για … «να περάσουν την τάξη».

                           Η Μαρία Μοντεσσόρι  είναι κι εδώ επαναστατική:

Η βασική φιλοσοφία της μεθόδου της για τα μαθηματικά  ανεπανάληπτη:

Με το εκπληκτικό εποπτικό υλικό,  τα παιδιά ξαναεφευρίσκουν τα μαθηματικά. Τα κατανοούν σταδιακά σε βάθος, ακολουθώντας, κατ’ αναλογία, τα διαχρονικά βήματα του ανθρώπου από την άγνοια στην κατάκτηση αυτού του εργαλείου, του «πασπαρτού», που ανοίγει τις πόρτες όλων των επιστημών,  αυτής της τόσο χρήσιμης γνώσης, που διευκολύνει τη ζωή μας.

Μαθαίνουν πρώτα να απαριθμούν με πραγματικά υλικά, (όπως οι πρωτόγονοι, στις σπηλιές μετρούσαν τους λιγοστούς καρπούς, που μπορούσαν να συλλέξουν) και δομούν έτσι σιγά-σιγά την έννοια του αριθμού στο μυαλό τους. Στο βαθμό που αναπτύσσεται η αφαιρετική τους ικανότητα, η τάση τους να δημιουργούν σύμβολα τα οδηγεί στην καταγραφή αυτών των αριθμών στο χαρτί σαν «σκίτσα» (γραφή), και στην αναγνώριση αυτών των συμβόλων γραμμένων στο χαρτί (ανάγνωση).  Η δημιουργία συμβόλων είναι απαραίτητη για την επικοινωνία μέσα στην «ομάδα» και ικανοποιεί την τάση του «ανήκειν σε ομάδα».

Αυτούς τους αριθμούς, που το παιδί τους μαθαίνει  με τη φυσική απαρίθμηση  μέσω του εποπτικού υλικού, μαθαίνει και  να τους χειρίζεται να ανακαλύπτει τις ιδιότητές τους,  τους διάφορους συνδυασμούς, που μπορεί να κάνει με αυτούς (πράξεις) μέσα από καθημερινά προβλήματα, που η ίδια η ζωή του τού βάζει για λύση. Και το μυαλό του εκπαιδεύεται να συσχετίζει, να συνδυάζει, να επεκτείνει, να γενικεύει. Έτσι η κατάκτηση της γνώσης των μαθηματικών έρχεται αβίαστη και η αναγκαιότητα της χρήσης τους  εμπεδώνεται φυσιολογικά. Και σταδιακά, με την ηλικιακή ωρίμανση του παιδιού, τα συγκεκριμένα αντικείμενα που απαριθμούσε, που χρησιμοποιούσε για να κάνει πράξεις, δεν του χρειάζονται σώνει και καλά για να χειριστεί τους αριθμούς, γιατί έχουν οικοδομηθεί  έννοιες στο μυαλό του και έχει αποκτήσει την ικανότητα να δουλεύει αφαιρετικά.

Όσο για τα συστήματα αρίθμησης και την αξία θέσης των ψηφίων, που  στο συμβατικό σχολείο υπάρχουν μαθητές που  δεν τα κατανοούν ακόμη και στην πρώτη  τάξη του Λυκείου, το ειδικό υλικό πνευματικής ανάπτυξης, όπως ονομάζεται το επτοπτικό υλικό στο σύστημα  Μοντεσσόρι, κάνει «θαύματα».

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τη γεωμετρία. Με το κατάλληλο εποπτικό υλικό το παιδί  ανακαλύπτει τις γεωμετρικές έννοιες πρώτα σαν υπαρκτά αντικείμενα. Πρισματικές ράβδοι για ευθείες, και ευθύγραμμα τμήματα,  ξύλινα παζλ με υλικά  γεωμετρικά σχήματα, ξύλινα στερεά. Παρατήρηση των γεωμετρικών σχημάτων, μονοδιάστατων, επίπεδων, τρισδιάστατων, που υπάρχουν στο χώρο του  κ.ο.κ. Μαθαίνει τις ιδιότητές των υλικών σχημάτων, να τα χειρίζεται να τα αναλύει σε μικρότερα σχήματα, να τα συσχετίζει (ισότητα, ομοιότητα). Συνειδητοποιεί το εμβαδόν των επίπεδων σχημάτων και τον όγκο των στερεών, όπως περίπου και οι παλιοί μας «πρόγονοι των παραποτάμιων πολιτισμών, που χρειάζονταν τη μέτρηση των χωραφιών τους. Στη συνέχεια προχωράει στο πρώτο βήμα προς την αφαίρεση. Φτιάχνει «σκίτσα» στο χαρτί, γεωμετρικά αφηρημένα σχήματα. «Διαβάζει» γεωμετρικά σχήματα. Και τέλος δομούνται αφηρημένες γεωμετρικές εικόνες-έννοιες στο μυαλό του. Αργότερα, στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο θα αποδεχθεί  και θα κατανοήσει τη συμβατική αρχή, πως τα σχήματα που εξετάζει η γεωμετρία δεν έχουν υλικό, για συγκεκριμένους λόγους θεωρητικούς  Αυτή η αφαιρετική διαδικασία θα του είναι οικεία και διαχειρίσιμη. Το παιδί θα είναι έτοιμο να συνειδητοποιήσει  ότι για κάθε καινούργιο που ανακαλύπτει ή επινοεί θα πρέπει να βρίσκει αιτιολογία, απόδειξη-επαλήθευση της ορθότητάς του, είτε συγκρίνοντας το με την πραγματικότητα  είτε με σύνθετο  συλλογισμό.

Μαθαίνει ακόμη να συνδυάζει την αριθμητική με τη γεωμετρία,  με τη φυσική ακόμα και με τη γεωγραφία με έναν εκπληκτικό τρόπο που του δίνει ικανοποίηση και χαρά κάθε φορά που ανακαλύπτει καινούργια πράγματα. Ακόμη και το μάθημα των Αγγλικών, για να είναι ενδιαφέρον και να καλλιεργεί την ικανότητα να συσχετίζουν και να συνδυάζουν τα παιδιά, αντλεί ύλη από τα άλλα μαθήματα.

Όλα τα γνωστικά αντικείμενα συσχετίζονται και συνδυάζονται:

Ορθογραφία με Λογοτεχνία. Ορθογραφία με Γραμματική και Ετυμολογία. Έκθεση με Γεωγραφία   … Αγγλικά με Γεωγραφία με έθιμα και παραδόσεις λαών…

Παντού συσχετισμοί και συνδυασμοί. Πολλά τα  παραδείγματα:

Αλγεβρικές «ταυτότητες», το Πυθαγόρειο θεώρημα, ανακαλύπτονται με τη βοήθεια στερεών σχημάτων, που χωρίζονται κατάλληλα σε μικρότερα σχήματα.

Προβλήματα συμμιγών λύνονται  σε συνδυασμό με στοιχειώδεις εξισώσεις με τη βοήθεια ζυγού και διάφορων σταθμών.

Γίνονται πράξεις με μεγάλους αριθμούς, με αφορμή π.χ. τον υπολογισμό του μήκους της Χιλής, αξιοποιώντας την κλίμακα του χάρτη

Η ευχαρίστηση τους από τη λύση τέτοιων  προβλημάτων, που τα παιδιά  έχουν διαλέξει ή και επινοήσει μόνα τους, καμία σχέση έχει με τη λύση μιας στεγνής εξίσωσης γραμμένης σε ένα φυλλάδιο ή σε ένα τετράδιο.

Και στις μεγαλύτερες τάξεις οι φυσικές επιστήμες αξιοποιούν πειράματα βασισμένα στην  επίσημη σχολική ύλη .

Η τέχνη και η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας δεν λείπουν από το πρόγραμμα. Με λελογισμένη χρήση συμπληρώνονται γνώσεις για μια σειρά μαθήματα: Προϊστορία, Ιστορία, Περιβάλλον, Γεωγραφία, Ξένες γλώσσες, Πολιτισμός Τέχνες. Και η μουσική  και η ρυθμική κίνηση είναι παρούσες από τα πρώτα τους βήματα στο σχολείο.

Η εξέλιξη των παιδιών είναι τόσο γρήγορη που από το νηπιαγωγείο κιόλας έχουν τη δυνατότητα να μαθαίνουν τις δυνάμεις των αριθμών, τις ρίζες, τα κλάσματα, τους δεκαδικούς, τις αλγεβρικές ταυτότητες σε συνδυασμό και συσχέτιση με τη γεωμετρία,  και πριν να τελειώσουν το δημοτικό  υπολογίζουν τετραγωνικές ρίζες πολυψήφιων αριθμών, όχι απ’ ευθείας με το γνωστό αλγόριθμο, που είναι  μηχανισμός και απομνημόνευση αλλά με τον βιωματικό τρόπο που τους προσφέρει το εποπτικό υλικό και που κάνει το μυαλό τους να δουλεύει, να συνδυάζει και να μπαίνει στην ουσία .. Και η ευχαρίστηση και  η ευφορία στη έκφραση των παιδιών, κάθε φορά που ανακαλύπτουν κάτι καινούργιο, όταν φέρουν σε πέρας την εργασία, που μόνα τους διάλεξαν, δεν περιγράφονται

Είναι δύσκολο να παρουσιάσει κανείς, σε ένα μόνο άρθρο, όλα όσα εφαρμόζονται με το σύστημα Μοντεσσόρι, όταν η ίδια η Μαρία Μοντεσσόρι κατέγραψε  τη δουλειά της, μόνο στα Μαθηματικά, σε δύο πολυσέλιδα βιβλία. ²⁴

Δεν πρέπει να πιστεύουμε πως το σύστημα Μοντεσσόρι «δημιουργεί» μικρούς Αϊνστάιν. Αυτές είναι μεταφυσικές αντιλήψεις. Η Μαρία  Μοντεσσόρι δεν υποσχόταν κάτι τέτοιο.

Πίστευε ότι κάθε παιδί αναπτύσσεται σύμφωνα με τη δική του τάση, ότι μερικά παιδιά αναπτύσσονται ταχύτερα, και κάποια πιο αργά, αλλά ότι όλα εξελίσσονται! Ήταν πεπεισμένη ότι η κατάλληλη αγωγή μπορεί να τα βοηθήσει να αναπτύξουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους.

Μη φανταστεί κανείς πως τα παιδιά σε ένα τέτοιο σχολείο γίνονται  άνευρα και υποτονικά.  Απλά τη «σκανταλιά» τους τη διοχετεύουν στην ανάγκη τους για μάθηση, για εξέλιξη και δεν παίρνει «εκρηκτικές» διαστάσεις.

«Διάλεξα ένα μοντεσσοριανό σχολείο για το γιο μου σχεδόν από τύχη. Τότε η γνώση μου για τη μέθοδο ήταν μηδενική. Το μόνο που είχα ακούσει ήταν για μικρές καρέκλες και χρωματιστές χάντρες (σ.μ. πρόκειται για ένα μέρος του υλικού για τα μαθηματικά) . Βλέποντας  όμως το γιο μου μέρα τη μέρα και πιο ευτυχισμένο ενθαρρύνθηκα να μελετήσω σε βάθος τις ιδέες της Μοντεσσόρι. Αυτό που ανακάλυψα με εξέπληξε ευχάριστα και σαν πατέρα και σαν επιστήμονα. Σαν πατέρας ανακάλυψα ότι το σύστημα σέβεται πραγματικά τα παιδιά και τα προετοιμάζει για το μέλλον. Σαν επιστήμονας ανακάλυψα ότι όλα όσα πρότεινε η Μαρία Μοντεσσόρι έχουν γερά επιστημονικά θεμέλια. ^25″

Έτσι ξεκινάει το άρθρο του στο διαδίκτυο ο Mario Valle,  και συνεχίζει:

«Γιατί είμαι πεπεισμένος πως η Μοντεσσόρι έχει την καλύτερη αντίληψη για την εκπαίδευση:

Πρώτος λόγος: Η Μαρία Μοντεσσόρι ήταν επιστήμονας, μία πραγματική πειραματική επιστήμονας, η οποία εξερεύνησε τον νου του παιδιού παρατηρώντας το  και όχι προτάσσοντας μία θεωρία αναγκάζοντας εκ των υστέρων τα γεγονότα να ταιριάξουν μαζί της. Όχι! παρατήρησε, πειραματίστηκε με υλικά, αναστοχάστηκε αυτά που είδε και μόνο τότε εξήγαγε τα συμπεράσματα της. Με αυτόν τον τρόπο, όλες οι ιδέες της προέρχονται από την πραγματικότητα, όπως σε κάθε επιστήμονα πρέπει να γίνεται. Βέβαια, δεν υπάρχουν πίνακες αριθμών, στατιστικά τεστ ή γραφήματα στα βιβλία της, αλλά η επιστημονική βάση των ιδεών της είναι εκεί. Μόνο που είναι γραμμένες με λέξεις και όχι με αριθμούς.»

.«…το  σύστημα Μοντεσόρι δουλεύει γιατί έτσι δουλεύει ο εγκέφαλος”. Και αυτό από μόνο του με χαροποιεί που διάλεξα ένα μοντεσσοριανό σχολείο. Αλλά νιώστε τον θαυμασμό που λάμπει μέσα από τις λέξεις ενός ειδικού, του Dr. Steven Hughes, Προέδρου της Αμερικανικής Εταιρείας Παιδιατρικής Νευροψυχολογίας και υπεύθυνου του εκπαιδευτικού τμήματος του AMI (Association Montessori Internationale), ο οποίος δήλωσε σε μία συνέντευξη: “Η Μαρία Μοντεσσόρι ειλικρινά τα είπε όλα σωστά. Προέβλεψε τόσα πολλά από αυτά που γνωρίζουμε για τη νευροεπιστήμη, την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τα ιδανικά μοντέλα εκπαίδευσης». ²⁶

Ποιος είναι ο ρόλος ενός εκπαιδευτικού στο μοντεσσοριανό σύστημα και πώς τον εκπληρώνει;

«Ο δάσκαλος θα έπρεπε να είναι το εμψυχωτικό πνεύμα της τάξης.  Το μυστικό είναι πάντα να παρουσιάζεις αυτά τα πράγματα με τον πιο ενδιαφέροντα κατά το δυνατόν τρόπο και μετά να επιτρέψεις την ελεύθερη επιλογή όταν τα παιδιά έχουν κατανοήσει.

Στο πρώτο στάδιο²⁷ το παιδί είναι τόσο δραστήριο που το ιδανικό θα ήταν να μπορούσε ο δάσκαλος να εξαφανιστεί. Υπήρχε ένας αισθητηριακός κόσμος μέσα στον οποίο το παιδί εισπράττει μέσω των αισθήσεων και όχι μέσω της διδασκαλίας.

Στο δεύτερο στάδιο ²⁸ ο δάσκαλος δεν μπορεί να εξαφανιστεί. Το παιδί πλέον απορροφά, όχι όμως  μέσω των αισθήσεων αλλά με την ευφυία του και ο δάσκαλος πρέπει να είναι εκεί να τροφοδοτεί. ²⁹

Πολλές από τις  παιδαγωγικές αρετές, που περιμένει  από ένα δάσκαλο το σύστημα Μοντεσσόρι για να είναι αποτελεσματικό, τις συναντά κανείς σε πολλούς εκπαιδευτικούς  του συμβατικού σχολείο, διότι  οι προοδευτικές αρχές των μεγάλων παιδαγωγών, μέχρι σήμερα, έχουν περάσει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό στη ζωή μας, έχουν ζυμωθεί με την εκπαιδευτική μας κουλτούρα

Η ανεκτικότητα, η ταπεινότητα σε αντιδιαστολή με την αλαζονεία και την έπαρση, η εργατικότητα, η γενναιοδωρία σε αντιδιαστολή με την  τάση να αποκομίζει κανείς οφέλη από ο,τιδήποτε κάνει, η μεγαλοψυχία σε αντίθεση με την μικρότητα, χαρακτηρίζουν ένα μεγάλο μέρος  των  δασκάλων  όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, θέλω να το πιστεύω. Το ίδιο και ο σεβασμός, η υπομονή, ο παραδειγματισμός.

Και δε θα χαρακτήριζα αυτές τις αρετές μοντεσσοριανές, αλλά ευρύτερα παιδαγωγικές, κοινές για όλους τους δασκάλους, ανεξαρτήτως συστήματος που υπηρετούν.

Εκείνα που τονίζει ιδιαίτερα η Μαρία Μοντεσσόρι είναι ότι:

• Ο γονιός και πολύ περισσότερο ο εκπαιδευτικός πρέπει να αναγνωρίζει ότι το παιδί έχει έναν εσωτερικό δάσκαλο και τακτικά ακολουθεί τους δικούς του εσωτερικούς νόμους ανάπτυξης.

«Το παιδί δεν είναι ένα κενό δοχείο, που για να σχηματίσει τη νόησή του δέχεται παθητικά εικόνες από τον έξω κόσμο… αλλά επεξεργάζεται το περιβάλλον του με μία παρατήρηση, κίνηση και δράση , τοποθετώντας και ταξινομώντας εικόνες και καταστάσεις…» ³⁰

• Ότι δε χρειάζεται να είναι ο ενήλικος εκείνος που θα το συγκρατήσει από το να κάνει λάθος. Ότι η έλλειψη ικανοτήτων και συντονισμού του παιδιού είναι χαρακτηριστικά της ανάπτυξής του και χρειάζεται χρόνος και υπομονή στην αντιμετώπισή τους.

«Το παιδί ζητάει στην εργασία την ατομική δημιουργία, την ατομική  τελειοποίησή του και όχι όπως ο ενήλικας την π α ρ α γ ω γ ή. Ο πραγματικός σκοπός της εργασίας του παιδιού είναι η ε σ ω τ ε ρ ι κ η   ο ρ γ ά ν ω σ η.»  ³¹

«Το παιδί με την εργασία του προχωρεί στην έρευνά του πέρα από την ανάγκη και το καθιερωμένο. Σ’ αυτό μοιάζει … με τους εξαιρετικούς ανθρώπους, με τις μεγαλοφυΐες που βοηθούν στην προαγωγή της ανθρωπότητας…» ³²

• Ότι η υπακοή δεν είναι είδος υποταγής αλλά η επιθυμία να ακολουθήσει το παιδί έναν αληθινό οδηγό και άρα πρέπει να εμπνέεται.

Τελικά το σύστημα Μοντεσσόρι δεν είναι ακριβώς ένας τύπος «εναλλακτικού» σχολείου. Ή καλύτερα δεν είναι μόνο αυτό. Είναι  γενικότερη παιδαγωγική συμπεριφορά. Είναι στάση ζωής,  θα μπορούσαμε να πούμε. Και ευτυχώς, χωρίς να το έχουμε συνειδητοποιήσει, έχει επηρεάσει ως ένα  βαθμό λίγο έως πολύ και τη δική μας συνείδησή.

Τελειώνοντας αυτή την συναρπαστική περιήγηση στο χώρο της Μαρίας Μοντεσσσόρι, αξίζει όλοι να σκεφτούμε αν αυτό, που έχουν τα παιδιά μας για την αγωγή και την Εκπαίδευσή τους, από μεριάς της οργανωμένης, σε Κράτος  καπιταλιστικό, Κοινωνίας είναι αυτό που τους αξίζει. Αν εμείς οι ενήλικες, γονείς, εκπαιδευτικοί, εργαζόμενοι δεχόμαστε να συμβιβαστούμε με αυτή την πραγματικότητα. Κι αν δεν αδικούνται τα παιδιά μας κατάφωρα  με την αποδοχή της.

Τα παιδιά είναι η μόνη ζωντανή, χειροπιαστή,  και όχι υπερβατική και μεταφυσική, προέκταση του καθενός μας στο μέλλον. Τους οφείλουμε:

Τουλάχιστον την έγνοια μας για αυτό το μέλλον τους και τη συμπαράσταση μας για να εξελιχθούν ομαλά και αβίαστα.

Γονείς, εκπαιδευτικοί, εργαζόμενο τους οφείλουμε:

Να συμβάλουμε στην αναθεώρηση, στην υπέρβαση και την ανατροπή του σχολείου, όπως είναι σήμερα: Μια  αδιέξοδη  πορεία, που δημιουργεί ανελεύθερους, καταπιεσμένους ανθρώπους και αναπαράγει συνεχώς επιβλαβείς στρεβλώσεις στην κοινωνία,  στη ζωή .

Να μη δεχόμαστε τις όποιες αψυχολόγητες, δήθεν ρηξικέλευθες, ανεγκέφαλες μεταρρυθμίσεις μας πλασάρουν σαν πανάκεια για την θεραπεία της χρεωκοπημένης και αποτυχημένης, σαν την Ελλάδα,  εκπαίδευσης που εδώ και  πολλές δεκαετίες μας κάνει όλους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, νευρωτικούς.  Ο καρκίνος δεν αντιμετωπίζεται με αναλγητικά, θέλει  ολική «μαστεκτομή».  Ξερριζώνεται!!!

Στη θέση του «γερασμένου» σχολείου  της καπιταλιστικής βαρβαρότητας των «Αγορών»  να επιδιώξουμε να χτιστεί το νέο σχολείο, που δεν θα είναι πια εναλλακτικό. Ένα δημόσιο δωρεάν σχολείο, με φροντίδα του Κράτους για προσχολική αγωγή, προσχολική και σχολική εκπαίδευση και Ανώτατη  Παιδεία.

Το Μοντεσσοριανό σύστημα δεν είναι εκπαιδευτικό δόγμα, που πρέπει να ακολουθήσουμε πιστά και άκριτα και αποστεωμένα. Επιδέχεται προσαρμογή αλλά όχι αφομοίωση του στη σημερινή πραγματικότητα.  Αν και κουβαλάει πολλά χρόνια στην πλάτη του, η πράξη έχει δείξει ότι εξακολουθεί να είναι  μια πολύ καλή βάση και αρχή,  για ένα Σχολείο παιδοκεντρικό, με ανοιχτούς ορίζοντες, με επιστημονικές προδιαγραφές, βασισμένο σε επιστημονική έρευνα, σχετική με την ανάπτυξη και την  εξέλιξη των παιδιών,  για ελεύθερα, δημιουργικά  και ευτυχισμένα παιδιά, για όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως φύλου, ιθαγένειας,  εθνικότητας, ή θρησκείας. Σε ένα κόσμο Ειρήνης, όπως θα έλεγε η  Μαρία Μοντεσσόρι που έζησε τη φρίκη  δύο Παγκόσμιων πολέμων.

1. Μαρίας Γουδέλη: Ψυχική υγιεινή του παιδιού Μέρος 2- Πράξη
2. Από την ομιλία του , Ομ. Καθηγητή στο Τμήμα Μαθηματικών, του Πανεπιστημίου Πατρών, Τάσου Μπούντη, μέλους της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών επ’ ευκαιρία της υποδοχής του ως Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην Έδρα των «Πολύπλοκων Συστημάτων», στις 31 Μαρτίου 2015.
3. Ενδεικτικά στη Ναζιστική Γερμανία αξιοποιήθηκαν: το σύστημα Steiner-Waldorf, και το σύστημα Φρενέ έμμεσα μέσα από το σύστημα του σχολείου της Ιένας. Στη φασιστική Ιταλία ο Μουσολίνι προσπάθησε να αξιοποιήσει το σύστημα της Μοντεσσόρι,η οποία τελικά εγκατέλειψε την Ιταλία σε όλη τη διάρκεια του 2^ουΠαγκόσμιου Πόλεμου.
4. Στην Ελλάδα  υπάρχουν σχετικά λίγα  Μοντεσσοριανά σχολεία προσχολικής αγωγής και ένα μόνο δημοτικό. Άλλα εναλλακτικά συστήματα εκπαίδευσης δεν έχουν εμφανιστεί τουλάχιστον σε επίπεδο δημοτικού.
5. Ενδεικτικά: (http://ibelieveinmontessori.blofspot.gr/2105/04/8-myths-about-montessori-method.html http://mariovalle.name/montessori/why-not.html
6. Maria Montessori Psychogeometry
7. “The Montessori Method»: Scientific Pedagogy as Applied to Child Education in the Children’s Houses”

7α     Μαρίας Γουδέλη: Ψυχική υγιεινή του παιδιού

8. Τα αποσπάσματα από κείμενα της Μαρίας Μοντεσσόρι, , είναι λίγα διότι τα αντίτυπα των λίγων τίτλων βιβλίων της, που μεταφράστηκαν κατά καιρούς, έχουν εξαντληθεί και δεν κυκλοφορούν εδώ και χρόνια. Κάποια μάλιστα δεν έχουν μεταφραστεί ποτέ στα Ελληνικά!!!
9. Μαρίας Γουδέλη: Ψυχική υγιεινή του παιδιού Μέρος 2- Πράξη

Η Μαρία Γουδέλη, Εφάρμοσε για πρώτη φορά το Μοντεσσοριανό σύστημα στην Ελλάδα, το 1936 στο Νηπιαγωγείο, που ιδρύθηκε ειδικά γι’ αυτό το σκοπό στα Πρότυπα της Μαρασλείου και λειτούργησε με επιτυχία για μερικά χρόνια. Υπήρξε πολυτάλαντη και «πολυμορφωμένη» δασκάλα, σπούδασε στο Διδασκαλείο, την εποχή του  Αλέξανδρου Δελμούζου, που τη διόρισε στα πρότυπα του Μαρασλείου.  Υπήρξε επί ένα εξάμηνο και  μαθήτρια της Μαρίας Μοντεσσόρι, το 1934, σε μαθήματα μετεκπαίδευσης δασκάλων, στην Ισπανία. Σε σχετικό αίτημά της να επεκταθεί το μοντεσσοριανό σύστημα και στο δημοτικό της Μαρασλείου της αρνήθηκαν με το αιτιολογικό ότι «θα επέλθει διάσπασης στην εκπαίδευση»).Μετά την άρνηση Η ίδια συνέχισε τον αγώνα της για τη διατήρηση του Μοντεσσοριανού σχολείου, εκτός δημοσίου, αφήνοντας μια πολύ καλή παρακαταθήκη  στον τομέα αυτό.

10. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» μέρος β΄-Πράξη
11. Μάριο Μοντεσσόρι , γιος της Μαρίας Μοντεσσόρι, που συνέχισε το έργο της.
12. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία.
13. Μαρία Μοντεσσόρι
14. Μαρία Γουδέλη
15. Μοντεσσόρι
16. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία.
17. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία.
18. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄  θεωρία.

18α αρκετό από αυτό  (ό,τι έχει σχέση με τη γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό, τη γεωγραφία και τις ιδιαιτερότητες  της Ελλάδας) είναι προσαρμοσμένο στην Ελληνική πραγματικότητα από τη Μαρία Γουδέλη.

19. Μ. Μοντεσσόρι. Μαθήματα
20. Μαρία Γουδέλη Ψυχική Υγιεινή του παιδιού α΄ θεωρία
21. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία
22. Μαρία Γουδέλη
23. Maria Montessori Psychogeometry
24. «Psychogeometry», «Psychoarithmetic».
25. Σχόλια του Mario Valle, ενός επιστήμονα που εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Ελβετίας στο Lugano.
26. Ομοίως
27. Ανάπτυξης 0-6 ετών
28. 6-12 ετών
29. Επιλογές από : Maria Montessori, Unpublished Manuscript, London,1937
30. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία
31. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία
32. Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄ θεωρία

• Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» α΄  θεωρία.
• Μαρία Γουδέλη Το παιδί κι εμείς
• Μαρία Γουδέλη «Ψυχική υγιεινή του παιδιού» μέρος β΄-Πράξη
• Maria Montessori Psychogeometry
• Maria Montessori Psychoarithmetic
• Trevor Eissler “Montessori Madness”-321 Fast Draw
• Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή Αθήνα 20 & 21/12/2013

Θέμα:    «Το Μοντεσσοριανό Σύστημα Εκπαίδευσης Σήμερα και αύριο:Προβληματισμοί και Προοπτικές»  Επιμέλεια Δημήτρης Χασάπης, Συνδιοργάνωση : Τμήμα Εκπαιδευτικής Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Ε.Κ.Π.Α – Ίδρυμα Μαρίας και Σωτήρη Γουδέλη

• (http://ibelieveinmontessori.blofspot.gr/2105/04/8-myths-about-montessori-method.html)
• http://mariovalle.name/montessori/why-not.html
• «Σελιδοδείκτης» για την εκπαίδευση και την κοινωνία περιοδική έκδοση τεύχος 2.
• mama365.gr/5261/ti-einai-to-systima-montessori-kai-ti -mas-didaskei.html
• e-mama.gr/o-dekalogo -ke-i-methodos-tis-maria-montessori/
• gr/news/paideia/systima-montessori-ti-einai-kai-ti-didaskei

ΠΗΓΗ ΑΡΘΡΟΥ